İnsan İnsanın Cenneti Olabilir

İnsan İnsanın Cenneti Olabilir (mi?)

Bir ‘güvenlik’ alanı olarak duyumsadığımız evlerimize kapanmış durumdayız. Evet, duygu durumumuzla ilgili gelgitler yaşıyor, zaman zaman zorlanıyor, belirsizliğin üzerimize ağır bir bulut gibi çöktüğü bu günlerde yaşam gailesine bir şekilde galebe çalmaya çalışıyoruz. İçeride, aşağı yukarı bunlar olurken dışarıda olup bitene dair göz ucuyla (belki de tüm bedenimizle) gördüklerimizdeki içeriğin/gerçekliğin şiddeti, yani özellikle de ev içinde artan şiddet olayları dolayısıyla sarsılıyoruz. Bir arada yaşamayı öğrenmemiz gerektiğine dair farkındalık yaşamamız gereken bu zorlu süreçte; elle, gözle, ağızla, emojiyle, herhangi bir nesneyle vs. bir başka canlıya karşı uygulanan şiddet olaylarında yaşanan artış bize, ben bu yazıyı yazarken, bahçeme maske ve eldivenlerini atmış olanın ruh halini anlamaya çalışırken (!) fark ettiğim, bir köşeye doğurmuş olan anne kedi ve yavruları için bile sorumlu hissedenlerin daha çok çaba harcaması gerektiği duygusu yaratmak zorunda.

‘Şiddet’ sözcüğü dilimize Arapçadan geçmiştir. Kamus-ı Turkî’de şiddet; sertlik, sert ve katı davranış, kaba kuvvet kullanma olarak açıklanır. ‘Şeddat’, sertlik ve kızgınlığıyla bilinen eski Yemen hükümdarının adıdır. Ali Püsküllüoğlu’nun Türkçe Sözlük’ün de ise şiddet; karşıt tutumda, görüşte olanlara kaba kuvvet kullanma, sert davranma, sertlik olarak açıklanıyor. ‘Şiddet olayları’ için yapılan açıklama şu: insanları sindirmek, korkutmak için yaratılan olay ya da girişimler.

Etimolojik olarak ‘şiddet’i açıklamak kolay. Peki ya, ekonomik, toplumsal, antropolojik, sosyal, psikolojik, biyolojik vs. yönden?

“İnsan neden şiddete eğilimlidir, özellikle de kadına şiddete?” sorunsalı üzerine, düşünme yetisine sahip her canlı kafa yormuştur. Tüm tanımlama çabaları da insanı, bu ‘sorun’ üzerine şu noktaya getirmiştir: “Ben ilkel bir hayvanken şimdi uygar bir insanım. Kadınları diri diri ateşte yakmıyorum, artık zamanımın yüzde yetmişini savaşarak geçirmiyorum, idam tekniklerim çok daha uygar, atom bombasını keşfederek anında ölümü vadediyorum, saldırganlık içgüdülerimle başa çıkabiliyorum ve şiddeti bir kavram olarak tanımlayabiliyorum…”

İnsanın saldırganlığı üzerine tek tek olaylar incelendiğinde saldırganın davranışını gerekçelendirme yetisine sahip olmamız, saldırıyı onayladığımız, onaylayacağımız anlamına gelmiyor elbette ama sorun şu: ya gerekçelendiremediklerimiz? İşte, şiddetin bin bir yüzünden en anlaşılmazı ve şiddet karşısında bizi en dehşete düşüreni bu!

Lise yıllarımda okuduğum ve sonrasında filmi[1] de çekilen ‘Sineklerin Tanrısı’nı okuduğumda insana dair yaşadığım hayal kırıklığını besleyen korkunç duygu; korkuydu. Çiçeği, böceği, ağacı, toprağı, çocuğu, anayı vs. sevme güdüsüne sahip insan yavrusunun öldürme güdüsünü besleyen neydi?   

Sineklerin Tanrısı (Lord of The Flies) romanının yazarı Willam Golding’in 1983 yılında Nobel Edebiyat Ödülünü alması İngiltere’de tepkilere neden olmuştu. Romanda anlatılan şiddet dolu olayların çocuklar tarafından işlenmesi ‘saçmalık’ olarak görülüyordu. Çocukların o naif saflığının kirletildiğini düşünen İngilizler 1990’lı yılların başında ‘Sineklerin Tanrısı’nı gerçekten yaşadıklarında, dehşete kapıldılar. Altı ve sekiz yaşlarında iki erkek çocuğu Liverpool’un en işlek alışveriş merkezlerinden birinde kaybolan beş yaşında bir erkek çocuğunu, annesine götürecekleri vaadiyle, elinden tutup sakince dışarı çıkardılar. Şehir merkezinin biraz uzağındaki bir tren yoluna götürdüler. Ve işkence yaparak öldürdüler. İşkencenin ayrıntıları basına yansımadı ama üst düzey bir polis memuru yüzündeki dehşet ifadesini gizleyemeyerek şu sözcüğü kullandı: “Parçalanmış!”

İngiltere’nin çoğunluğu nasıl tepki vereceklerini bilemiyorlardı ama Liverpool halkı o çocukları ‘parçalamak’ istiyordu. Polisin gözündeki, çocuk katili profili öylesine netti ki, alışveriş merkezinin kamera kayıtları yüzlerce kez incelendiği halde, gerçek katillerin kimliğine inanmakta güçlük çektiler. İki çocuk, psikologlar tarafından haftalarca sorgulandı. Mahkemeye zırhlı bir araçla getirildiklerinde Liverpool halkı, çocukları ‘parçalamaya’ çok istekliydi. Karara varılmadan önce bilim insanları, bu iki çocuğu, beş yaşındaki bir çocuğu öldürmeye götüren nedenleri anlamak için çok uğraştılar. Çocukların aileleri üç kuşak öncesine kadar araştırıldı. Hatta beyin tomografileri çekildi. Ama nedenine dair bir açıklama getirilemedi ve çocuklar ‘toplum için tehlikeli’ bulunarak, ömür boyu çıkmamak üzere, ayrı ve özel hapishanelere kapatıldılar. Ölene kadar bütün insanlardan tecrit edileceklerdi.

Yine Amerikan tarihçisi Christopher R. Browning, ’Gayet Normal Adamlar’ adlı kitabında, yine insanı dehşete düşüren bir olaydan ve olayın dehşetli açıklamasından bahseder. Bir Alman yedek polis birliği, 13 Temmuz 1942 tarihinde Polonya’nın doğusunda bulunan Jozefow kasabasına gelir. Birlikteki adamlar, 1500 Yahudi’yi topladıktan sonra ormana sürer, karın üstü yere yatmalarını emreder ve başlarının arkasından silahla vurarak öldürürler. İnfazı gerçekleştirenler Nazi propagandasına yenik düşen askerler değil, Hamburg’un işçi sınıfından veya orta tabakasının en alt kısmından gelen orta yaşlı aile babalarıdır. Bu 500 adam, ordu için ‘işe yaramaz’ kabul edilerek çürük raporu verilip yedek polis birliğine tayin edilmiş, Nazi katliamlarına katılmama şansı verilmiş adamlardır ve savaşın o korkunç yüzünden de habersizlerdir aslında. Emri alan birlik komutanı Binbaşı Wilhelm Trapp, o günün sabahında adamlarına; “Bu emri yerine getiremeyeceğini düşünen herkes, bir adım öne geçerse, görevden muaf tutulacaktır!” der. Birlikteki 500 adamdan 400’ü bu katliama kendi hür iradesiyle katılırlar. Katliam sırasında bazıları, kadın ve çocukları öldürmeyi reddederken bazılarının da midesi bulanır. Ve 1943 yılının sonbaharına kadar 38 bin Yahudi’nin öldürülmesine ve 45 bininin de Trieblinka’ya sürülmesine yardım ederler.

Hamburg savcılığının 1960’lı yıllarda birlik hakkında açtığı davada bu adamların çoğu, ‘erkekliklerini kanıtlamak’ ve ‘hanım evladı’ olarak anılmak istemediklerini söyleyerek bu davranışlarını açıklamaya çalışırlar. 35 yaşındaki bir metal işçisinin açıklaması da en az diğerleri kadar ilginç: “Sadece çocukları vurmaya özen gösterdim ve bunu başardım… Çünkü kendi kendimi, bir çocuğun annesiz zaten yaşayamayacağı düşüncesine inandırdım.”
 
Elhasıl: insanın doğasında iyi de var kötü de. Ama mesele; karanlığıyla nasıl bir ilişki içinde olduğunda ortaya çıkıyor.  

Barışçıl duyguya sahip olabilmenin yegâne yolu; sevme yeteneğimizi geliştirmekten ve tek uğraşımızın var olan her şeye karşı sevgi duymaya çalışmaktan geçiyor.

Bir gün annemle sohbetlerimden birinde, anlattığım bir olay üzerine şöyle demiştim: “Bir insan böyle bir şeyi nasıl yapabilir?” Annemin verdiği yanıt, ilk gençlik yıllarım boyunca, beni şaşırtan her insan davranışını anlamlandırma çabama ışık tuttu: “Hiç sevgi görmemiş ki!”

İnsanlık tarihi boyunca eski bir üzüntü kaynağı, insanın insana ettiği zulüm. İnsanlık tarihi kadar eski, insanın insanda açtığı yara. Yanan da insan yakan da. Ateş de insan su da. Melek de insan şeytan da. Ağlayan da insan gülen de…

Dostoyevski diyor ki: “Cehennem, insan yüreğinde sevginin bittiği yerdir. Sartre diyor ki: “İnsan insanın cehennemidir.” 

Her zaman ekleyeceğim oldu buna: İnsan insanın cenneti olabilir ama..!

Horoz ötmese de güneş doğabilir.